De doop van Jezus in de Jordaan, ikoon uit eigen atelier, © Kerkwinkel Koinonia

De lezingen waren: Jesaja 40:1-8
Lucas 3:15-16.21-22


Preek: 'Wat moeten wij geloven?'

De afgelopen maanden is er heel wat geschreven en gezegd over allerhande crises waarin wij verkeren: de crisis op de arbeidsmarkt, de financiële crisis, de crisis als gevolg van de Mexicaanse griep, de klimaatcrisis, de crisis rond de Qkoorts-epidemie gerelateerd aan de risico's van de intensieve veehouderij... De moeilijkheid bij zo'n crisis is steeds, dat niemand over alle informatie beschikt; en dat ook niemand kan voorspellen hoe zo'n proces zich verder ontwikkelt. Met als gevolg dat ook niemand precies weet wat er moet gebeuren en wat ons mogelijk boven het hoofd hangt. Wat ook kenmerkend is voor crisisituaties is dat er vrijwel altijd behoefte ontstaat aan sterk leiderschap. Maar sterke leiders, waar vind je die? Bovendien: ook dergelijke leiders genieten lang niet altijd ieders vertrouwen. Zij weten het immers ook niet? Dus wie zegt mij dat ze niet bluffen in de hoop, dat de geschiedenis tenslotte hun gelijk zal bevestigen?

Wat moeten we geloven? Ook de kerk verkeert in een crisis. Er zijn tijden geweest waarin Gods bestaan niet ter discussie stond: je kon nog van mening verschillen over wat nu wel en wat niet naar Gods wil was. Maar dat God bestond: daar was zo ongeveer iedereen het wel over eens. Maar wij leven in een tijd waarin ook God geen vanzelfsprekendheid meer is. 'God' is een woord, waarvan niemand meer zeker weet of het wel recht van bestaan heeft. Deze geloofscrisis duurt al een tijd.

Al in mijn jeugd hoorde ik ooit een predikant zeggen: 'Ik geloof in God, omdat ik weet dat God niet bestaat!'. 'Ach' riepen toen de mensen; 'wat heb ik aan zo'n dominee!' En 'ach' riepen ook de leden van de kerkenraad: 'Waar blijf je dan met je geloof? Dan is er toch niets meer zeker!' Misschien zouden wij nu laconiek constateren dat dit dan zeker een vrijzinnige dominee was; vrijzinnigen vinden immers dat iedereen zelf maar moet bedenken wat hij/zij zich bij het woord 'God' voorstelt? Iedereen mag toch alles geloven wat hij wil? Net zo goed als ieder in een democratie ook alles mag zeggen wat hij wil? Is zowel de 'vrijheid van godsdienst' als 'vrijheid van meningsuiting' niet een groot goed?

Toch kun je je afvragen of die vrijheid wel in alle gevallen zo'n groot goed is. Democratie is een groot goed, zolang de stemgerechtigden beschikken over voldoende kennis van zaken, over inzicht in de samenhang der dingen, en over een goed ontwikkeld oordeelsvermogen. Democratie zou wel eens tot rampzalige situaties kunnen leiden, wanneer mensen hun invloed mogen/moeten aanwenden, terwijl ze amper weten wat er op het spel staat en wat de consequenties kunnen zijn van ondeugdelijke beslissingen.

Op vergelijkbare gronden zou je je zorgen kunnen maken over de toekomst van de vrijzinnigheid. Tolerantie is een groot goed, en natuurlijk moet ieder kunnen geloven wat hij/zij wil geloven. Maar zou ook dat niet alleen heilzaam zijn wanneer aan bepaalde randvoorwaarden wordt voldaan? Kun je je bijvoorbeeld nog met recht een Christen noemen, wanneer je nauwelijks bent ingevoerd in de kerkgeschiedenis en in de wijze waarop begrippen inhoud hebben gekregen? Moet ook de taal van het geloof niet worden geleerd? En heeft het niet dikwijls ontbroken aan goede gidsen, resp. aan de bereidheid om zich te verdiepen in de achtergrond van begrippen zoals zonde, zondevergeving, verzoening en genade? En van sacramentele gebruiken zoals doop en avondmaal?

Misschien is de kerk wel nalatig geweest door zo weinig van gelovigen te eisen; en door nogal éénzijdig te benadrukken dat het geloof levensvreugde en bevrijding in het vooruitzicht stelt. Want: zou niet veel kerkverlating het gevolg zijn van teleurstelling, omdat er verwachtingen zijn gewekt die in het leven niet bewaarheid worden? Zou de geloofscrisis niet mede zijn veroorzaakt, doordat er van enige vorm van leergezag binnen de vrijzinnigheid niets meer over is? En doordat ambtsdragers het ook wel uit hun hoofd lieten om met gezag te spreken? Van Jezus werd ooit gezegd: 'Wie is toch deze? Want hij spreekt met gezag! Heel anders dan onze schriftgeleerden!'. Wachten wij wellicht op geïnspireerde mensen, die weer met gezag spreken?

Of zou je moeten zeggen - zoals verwoord in de titel van een boek dat een paar jaar geleden verscheen: 'God op de vlucht voor de wetenschap'. Is het de wetenschap, die God heeft verjaagd? Zijn wij zo rationeel dat er voor de droom geen plaats meer is?

Laten we eens kijken wat Lucas ons vanochtend vertelt. Lucas vertelt dat Johannes de mensen opriep om zich te bekeren: om anders te gaan leven. Wie daartoe bereid was kon zich laten dopen - als een bezegeling van het voornemen om daadwerkelijk anders te gaan leven. Ook Jezus laat zich dopen. Maar - zo voorzegt Johannes - na de waterdoop volgt er nog een andere doop: de vuurdoop. Anders gaan leven alleen is klaarblijkelijk nog maar het begin. Wat moet je je denken bij die vuurdoop? Wanneer je het evangelie verder leest kom je vanzelf het antwoord tegen.

Wie het verhaal op de voet volgt vindt uiteindelijk Jezus in Getsemane; en hoort hem daar bidden 'niet wat ik wil, maar wat Gij wilt: laat dat geschieden'. Met anders gaan leven wordt klaarblijkelijk verwezen naar een anders gaan denken over autonomie. In plaats van: zelf bepalen wat je wel of niet wilt geloven de bereidheid hebben om een weg te gaan waar je feitelijk uit jezelf nooit voor zou kiezen: als een vorm van gehoorzaamheid aan wat wordt verstaan als de levensopdracht.

De grote vraag daarbij is of we dat wel willen en ook kunnen. En of we voldoende openheid van geest hebben om te verstaan wat onze levensopdracht is. Ooit zei een catechesant tegen mij: "Ik weet niet of ik wel gelovig ben; want ik heb in mijn leven nog nooit iets meegemaakt. Pas als mij iets ernstig overkomt zal ik weten of ik trouw kan blijven aan datgene waar ik voor zeg te staan". Zou dat niet de vuurdoop zijn? Het moment waar het erop aankomt?

"De stilte zingt U toe, o Here...", zongen we zoëven (Ps 65).
Juist in een crisis zou een mens kunnen beseffen dat we, als het erop aankomt, geen greep meer kunnen hebben op de dingen. Want dat is wat wij ten diepste willen: greep hebben op mensen en dingen om ons heen: op onze vrouw en op onze kinderen; op ons bestaan; op de politiek; op het klimaat; op het armoedeprobleem; en op zoveel meer. Kortom: op het kwaad. Maar: wat we daarbij maar al te vaak over het hoofd zien is, dat veel kwaad nu juist voortkomt - het gevolg is van onze overtuiging dat we alles naar onze hand kunnen zetten. We verbeelden ons te veel.

Een gelovige is bescheidener: "Niet mijn wil, maar uw Wil..."
Het leven vieren, ook als het lot ons minder goed gezind is: in het besef dat God zich ook daar laat vinden, waar wij dat misschien niet zouden verwachten.

Gelovig zijn, dat is toch:
luisteren naar wat verborgen spreekt,
uitzien naar wat nog niet te zien is,
gaan waar geen weg is
en durven staan waar je niet kunt staan?

Anders-gaan-leven leidt ons vroeg of laat tot de vuurdoop: het moment waar het op aankomt. Om die beproeving te kunnen doorstaan vraagt misschien wel om oefening. Misschien zou je elke ochtend wel moeten beginnen met een lofzang: "De stilte zingt U toe o Here..."; of psalm 103: "Zegen, mijn ziel, de grote naam des Heren". Om vervolgens te proberen om de instelling die uit zulke lofliederen spreekt te maken tot de grondtoon van ons bestaan.

Iemand die dat kon was Tomas Merton. Ooit stelde hij zich de vraag waar zijn geloof nu feitelijk uit bestond. Zijn gedachten daarover vallen af te lezen uit het volgende gebed:
Heer, mijn God,
    Ik weet niet waar ik heen ga. Ik ken de weg niet die voor     mij ligt. Ik kan niet met zekerheid zeggen waar hij zal     eindigen. Ook ken ik mezelf niet echt, en het is niet     omdat ik denk dat ik Uw wil volg dat ik dat ook werkelijk     doe. Maar ik geloof dat het verlangen U te behagen U in     feite ook behaagt. En ik hoop dat ik dat verlangen heb in     alles wat ik doe. Ik hoop dat ik nooit iets zal doen     zonder dit verlangen. En ik weet dat als ik dit doe, U     mij zult leiden langs het rechte pad, hoewel ik er     misschien niets van zal begrijpen. Daarom zal ik altijd     op U vertrouwen, ook al lijk ik verloren en in de schaduw     van de dood. Ik zal niet bang zijn, want U bent steeds     bij mij, en U zult mij nooit aan mijn lot overlaten om     mijn gevaren alleen onder ogen te zien.
AMEN.

Terug naar het begin van deze pagina

Reactie? Zend een E-mail

© A.E.J. Kaal, 2010