De lezingen waren:
Psalm 82
Lucas 12:49-56
PREEK: 'Denken jullie dat ik gekomen ben om vrede te brengen?'
Een verrassende vraag! Wie zou niet de neiging hebben om
spontaan te zeggen: nou ja, eigenlijk wel! Heeft niet al de
profeet Jesaja aangekondigd dat er een vredevorst zou komen
(Jesaja 9:5)? En zingen de engelen bij de geboorte van Jezus
niet over vrede op aarde? Daar was het bij de komst van Jezus
toch allemaal om begonnen?
Klaarblijkelijk is er met de komst van Jezus behalve vrede ook
nog iets anders in de wereld gekomen: iets dat conflicten
oproept en een scheiding der geesten veroorzaakt.
Volgens wijze mensen is de werkelijkheid altijd ambivalent,
ook al zien we vaak maar één kant. Alle grote gebeurtenissen
in de geschiedenis, en ook in ons leven, hebben een lichte en
een duistere kant. Wie hard door het lot wordt getroffen ziet
aanvankelijk vooral de duistere kant. Maar soms hoor je
zoiemand na jaren zeggen: 'het was toen heel moeilijk; maar
achteraf besef ik, dat wat mij toen overkwam wel diepgang in
mijn leven heeft gebracht'. En iemand die op zijn huwelijksdag
uitriep 'Dit is de mooiste dag van mijn leven!' hoor je soms
later verzuchten 'Hoe heb ik ooit toen zo onnozel kunnen zijn;
eigenlijk wist ik wel dat ik totaal niet geschikt ben voor een
huwelijk'.
Ook over het leven van Jezus wordt ons verteld, dat het
allemaal zo veelbelovend begon daar in Galilea. Maar het liep,
zoals we weten, uit op een tragedie.
Denken jullie dat ik gekomen ben om vrede te brengen? Dat is
een halve waarheid. In plaats van vrede zal er ook
verdeeldheid ontstaan. De tijd zal uitwijzen dat sommigen in
Jezus een gevaarlijk en lastig mens zien. Terwijl anderen hem
zien als een weldoener, een arts voor de ziel, een verlosser.
Ook Jezus zelf laat zich van twee kanten zien: nu eens is hij
met ontferming bewogen en heeft hij meelij met de schare; dan
weer confronteert hij Schriftgeleerden en Farizeëen op een
niet zachtzinnige manier met hun schijnheiligheid; of
ontsteekt hij in woede zoals die keer toen hij de kooplieden
uit de tempel joeg.
Ook God laat zich van twee kanten zien: behalve dat hij
schepper is van leven en bevrijder kan Hij ook in woede
ontsteken. Denk maar eens aan de verdrijving van de mens uit
het paradijs; aan het zondvloedverhaal; aan het verhaal over
de vernietiging van Sodom en Gomorra; aan het verhaal over de
plagen in Egypte en over de vernietiging van de legers van
Farao; of aan het verhaal over Nineveh, de verdorven stad waar
Jona heen wordt gestuurd om het de wacht aan te zeggen.
Tot grote ergernis van Jona strijkt God op het laatste moment
de hand over zijn hart en besluit hij om zijn woede te laten
varen.
Zulke verhalen laten zien, dat men zich altijd bewust is
geweest van het feit dat de werkelijkheid ambivalent is.
Tegelijkertijd heeft men ook altijd geworsteld met de toorn
van God: want hoe begrijpelijk en gerechtvaardigd die toorn
ook moge zijn - toorn is toch eigenlijk nooit goed! Die past
toch niet bij God! En ook niet bij Jezus.
Waarom oordelen we eigenlijk zo negatief over de toorn, de
woede? In de traditie van onze westerse cultuur is woede van
oudsher iets wat niet hoort. Plato wijst al op het gevaar dat
passies bezit van een mens kunnen nemen, waardoor hij niet
meer in staat is om zich menswaardig te gedragen. Zowel liefde
als woede kunnen ons verblinden: en dat is niet goed. Dat kan
rampzalige gevolgen hebben. Een mens dient er zich dan ook in
te toe te leggen om zulke gemoedsbewegingen te beheersen. Je
niet van je stuk laten brengen (equitas animi), een zekere
gelatenheid (apatheia) en een innerlijke harmonie waren ook
voor stoïcijnen idealen die moesten worden nagestreefd.
Later zijn deze door het monnikenwezen overgenomen: ook voor
hen was de controle over de harttochten (temperantia) een doel
van de ascese. De schilder Giotto suggereert met zijn
afbeeldingen dat de mens uiteindelijk, bij het laatste
oordeel, zal worden beoordeeld aan de hand van de vraag of hij
deugdzaam heeft geleefd en of hij zijn driften heeft weten te
beteugelen. In zijn ogen is de toorn de verwerpelijke
tegenhanger van de gematigdheid.
Ons negatieve oordeel komt in belangrijke voort uit wat ik
maar even 'de blinde woede' noem. Woede die niets ontziet. Die
woede is dikwijls het gevolg van gekwetste ijdelheid. Van een
te groot ego: iemand zit je dwars, beledigt je, pest jou of
kleineert je: en voor je het weet ontbrandt een blinde woede.
Maar er is ook een andere woede: we spreken soms ook over
'heilige verontwaardiging'. Onlangs was Maarten 't Hart te
gast bij het TV-programma 'Zomergasten'; in het gesprek met
hem kwam de woede ter sprake die hij had gevoeld bij het
zinloos afslachten van vele duizenden gezonde koeien. De
'heilige verontwaardiging' was van zijn gezicht af te lezen.
Hij vertelde dat hij tot op de dag van vandaag telkens opnieuw
boos wordt wanneer hij daaraan terugdenkt. Soms gebeuren er
klaarblijkelijk dingen, die zo strijdig zijn met onze diepste
overtuigingen dat er een storm in ons opsteekt. Het woedt dan
in ons! Maar dat is toch niet negatief? Integendeel: soms komt
juist dan het beste in een mens naar boven: dat wat hem heilig
is. Zou je zulke woede niet kunnen zien als een heilig vuur?
Of - in de taal van het geloof - als een geschenk van de
heilige Geest?
Soms is woede ook de enige manier is om anderen de ogen te
openen. In het gesprek met Maarten 't Hart kwam ook de
gerechtelijke dwaling ter sprake rond Lucia van de Berk:
alleen dank zij de heilige verontwaardiging die in haar
omgeving was gewekt door de gang van zaken in de verschillende
rechtbanken werd haar uiteindelijk recht gedaan. De
gerechtigheid moet het vaak hebben van zulke volstrekt
gerechtvaardigde woede.
Nog anders ligt het wanneer woede wordt gewekt door
frustratie: bijvoorbeeld door het feit dat we aanlopen tegen
de grenzen van ons bestaan: wanneer ons lichaam niet meer doet
wat het moet doen; wanneer het lot ons ontneemt wat we
eigenlijk niet kunnen missen; wanneer ons leven dreigt te
ontsporen terwijl toch zo ons best deden om het in juiste
banen te leiden. Frustratie als gevolg van machteloosheid kan
ons woedend maken.
Ook die woede is niet alleen maar negatief: het kan ons
bescheidener maken, wanneer we gedwongen zijn om onder ogen te
zien dat het leven niet maakbaar is. Het kan zelfs uitlopen op
dankbaarheid om wat we nog wel kunnen. Zouden we daar ook niet
een stukje menselijker van worden? En wellicht ook socialer?
Met meer oog voor wat anderen moeten doormaken?
Misschien had Giotto als er beter aan gedaan wanneer hij
'tegenover' van Ira (de woede) de 'Gratitudo' (de
dankbaarheid) had afgebeeld. Dat zou toch ook beter passen in
het geheel: want gaat het bij 'zonde' niet vooral om de mens
die meent dat hij beter af is zonder God? Om de mens die
niemand dankbaarheid verschuldigd is? Omdat hij kiest voor
autonomie: vanuit het besef dat hij zijn eigen boontjes moet
doppen. Maar dat gaat voorbij aan verborgen essenties:
werkelijkheidservaringen die nauwelijks benoembaar zijn.
Het is dan ook de vraag of we onszelf er wel een dienst mee
bewijzen, wanneer we de woede louter beschouwen als iets wat
niet moet. Deskundigen zijn van oordeel dat het onderdrukken
van passies heel ongezond is. Volgens Freud roept dit
blokkades op, die onze verdere ontwikkeling kunnen blokkeren.
Zo is het bekend dat mensen met onverwerkte trauma's vaak
totaal niet meer in staat zijn om conflicten aan te gaan - met
als gevolg: verziekte relaties. Therapeuten denken zulke
mensen soms te kunnen helpen door de opgekropte woede onder
naar buiten te laten komen en hen te leren omgaan met
conflicten. Dat is een manier om de woede te overwinnen.
Dat is ook de denkrichting die de bijbel ons aanreikt. In de
bijbel wordt de verontwaardiging dikwijls gerelateerd aan
verzoening en vergeving. Verzoening is alleen mogelijk wanneer
er volop ruimte gemaakt wordt voor de verontwaardiging. De
woede is heilzaam: maar alleen wanneer er op een goede manier
mee wordt omgegaan; er moet iets op volgen: een confrontatie;
een conflict - en alles wat daarbij hoort. Want alleen via het
conflict kan er iets ontstaan van een hervonden evenwicht; van
een herstel van betrekkingen. En van erkenning van de pijn die
men elkaar heeft aangedaan.
Om het conflict aan te gaan vraagt om moed en om geloof. Het
geloof dat dat het mogelijk is om ook met hen die jouw woede
opwekken een weg te gaan die leidt tot een resultaat waar
allen beter van worden.
Een bemoedigend voorbeeld is wat er destijds in Zuid Afrika is
gebeurd: hoe een verzoeningscommissie kans zag om na alle
gruwelijke uitbarstingen van woede mensen te helpen hun wode
te overwinnen en te komen tot verzoening en vergeving - onder
erkenning van de pijn die men elkaar had aangedaan. Wie
gelooft kan bergen verzetten - al lijkt dat dan ook ongerijmd
en in tegenspraak met ons 'gezond verstand'! AMEN.
DE LEZINGEN:
Psalm 82:
1. Een psalm van Asaf.
God staat op in de hemelse raad,
hij spreekt recht in de kring van de goden:
2. Hoe lang nog oordeelt u onrechtvaardig
en kiest u partij voor wie kwaad doen?
3. Doe recht aan weerlozen en wezen,
kom op voor verdrukten en zwakken,
4. bevrijd wie weerloos zijn en arm,
red hen uit de greep van wie kwaad wil.
5. U toont geen inzicht, geen begrip,
en doolt in duisternis rond,
de aarde wankelt op haar grondvesten.
6. Ooit heb ik gezegd: U bent goden,
zonen van de Allerhoogste, allemaal.
7. Toch zult u sterven als mensen,
ten val komen als aardse vorsten.
8. Verhef u, God, spreek recht op aarde,
alle volken behoren u toe.
Lucas 12:49-56
49 Ik ben gekomen om op aarde een vuur te ontsteken, en wat
zou ik graag willen dat het al brandde! 50 Ik moet een doop
ondergaan, en ik word hevig gekweld zolang die niet volbracht
is. 51 Denken jullie dat ik gekomen ben om vrede te brengen op
aarde? Geenszins, zeg ik jullie, ik kom verdeeldheid brengen.
52 Vanaf heden zullen vijf in één huis verdeeld zijn: drie
tegen twee en twee tegen drie. 53 De vader zal tegenover zijn
zoon staan en de zoon tegenover zijn vader, de moeder
tegenover haar dochter en de dochter tegenover haar moeder, de
schoonmoeder tegenover haar schoondochter en de schoondochter
tegenover haar schoonmoeder.
54 Tegen de menigte zei hij: Wanneer jullie een wolk zien
opkomen in het westen, zeggen jullie meteen dat er regen op
komst is, en dat is ook zo. 55 En wanneer jullie merken dat de
wind uit het zuiden komt, zeggen jullie dat er hitte op komst
is, en dat is ook zo. 56 Huichelaars! De aanblik van de aarde
en de hemel kunnen jullie duiden, hoe kan het dan dat jullie
deze tijd niet kunnen duiden?
Terug naar het begin van deze pagina
