Schelp, symbool van nieuw leven.

De lezingen waren:
Psalm 124
Marcus 10:32-45

"Uw Koninkrijk kome"

Gemeente,
Volgens het evangelie van Marcus speelt het leven van Jezus zich af in Galilea (Cap.1-9:50) en in Jeruzalem (vanaf Cap. 11:1); die twee gedeelten worden met elkaar verbonden door het zogenoemde 'reisverhaal'.

Een belangrijk thema in het evangelie is de vraag naar de weg die leidt naar het Koninkrijk van God. Daarover gaat het ook in het reisverhaal; ja, je zou zelfs de indruk kunnen krijgen dat het reisverhaal zelf een beeld is van de weg naar het koninkrijk, of - zoals het in de bijbelse traditie ook wel wordt aangeduid - naar het beloofde land. Het reisverhaal wordt dan ook wel beschouwd als een hervertelling van Exodus. Jezus, over wie we lazen dat hij voorop gaat, is - zo gezien - een nieuwe Mozes.

Uit de woorden, die Jezus tot zijn leerlingen spreekt blijkt, dat de weg niet over rozen gaat: er zal nog heel wat moeite en verdriet zijn alvorens de duistere machten en krachten zijn overwonnen.

"Uw Koninkrijk kome", leert Jezus zijn leerlingen bidden. Het koninkrijk is dan met zijn komst weliswaar onder ons gekomen, maar tegelijkertijd is het nog verborgen.

Wat moeten we ons voorstellen bij deze derde bede van het Onze Vader? We kunnen langs verschillende wegen proberen om een antwoord op deze vraag te vinden. Het is verleidelijk om onze fantasie de vrije loop te laten, en ons gedachten maken over de vraag hoe deze wereld eruit zou moeten zien; die ideale wereld zouden we het koninkrijk van God kunnen noemen. Maar een moeilijkheid daarbij zou zijn, dat we waarschijnlijk tot heel uiteenlopende criteria zouden komen en dat we het mogelijk niet snel met elkaar eens zouden worden over de ideale wereld. Een andere mogelijkheid ligt dan ook meer voor de hand: om ons eerst maar eens af te vragen, hoe de mensen destijds dachten.

Om te kunnen begrijpen hoe men destijds dacht valt voor ons niet mee. Dat komt voornamelijk omdat wij een heel andere voorstelling hebben van de werkelijkheid dan de mensen destijds: wij gaan ervan dat de werkelijkheid samenvalt met de wereld die wij waarnemen; en ook, dat we in principe in staat zijn om die werkelijkheid naar onze hand te zetten. Uit ervaring weten we natuurlijk wel, dat het leven niet maakbaar is. En ook, dat ook de geschiedenis doorgaans heel anders verloopt dan we hadden verwacht. Het is soms net alsof een onzichtbare hand de geschiedenis een duwtje geeft in een bepaalde richting. Maar - ook al weten we dat - toch willen we het liefs maar blijven geloven in onze eigen mogelijkheden.

In de oudheid beleefde men dat heel anders. Het besef dat er altijd weer dingen gebeuren die onze plannen in de war schoppen, stond veel meer op de voorgrond. Vandaar dat men het destijds heel vanzelfsprekend vond om rekening te houden met machten en krachten waar de mens nu eenmaal geen zeggenschap over heeft en die in onze werkelijkheid werkzaam zijn. Er was, zo wist men, een voortdurende wisselwerking was tussen hemel en aarde.

Vanuit die werkelijkheidsbeleving is de gedachte ontstaan dat er sprake was van een Verbond tussen God en zijn volk. Wij zouden het misschien 'een contract' noemen: in beeldspraak noemde men het een verbond tussen de Koning en zijn volk. In de ideologie van het oude Israël had de koning niet een heersende maar een dienende taak. Als een herder diende hij met zijn volk om te gaan. Het zijn vertrouwde beelden die het volk Israël gebruikte voor de hemelgod: een God die hield van zijn mensen, die zorgde voor voedsel en veiligheid en voor alles wat een mens nodig heeft om in rust en vrede te kunnen leven.

Dat men in het oude Israël zo dacht was best bijzonder. In het oude Griekenland bijvoorbeeld, dacht men heel anders over de goden. Daar werden zij voorgesteld als wezens die jaloers waren op de mensen: als mensen zich zaken aanmatigden die aan goden waren voorbehouden (hybris) werd dat afgestraft. In de traditie van het oude Israël echter was God solidair met zijn volk, en werd van het volk ook verwacht dat het solidair was met God: God zou het volk welvarend maken en het in vrede doen leven. Als tegenprestatie werd van het volk verwacht dat het "goed" leefde.

De vraag daarbij was dan natuurlijk, wat "goed" in dit verband was. Men was ervan overtuigd dat het antwoord op die vraag te vinden was in de tora. Dat woord tora wordt dikwijls vertaald met "wet". Maar dat is geen goede vertaling. Wij denken bij het woord 'wet' onmiddellijk aan straffen voor wie de wetten overtreedt en aan sancties die nodig zijn om de wet kunnen handhaven. In het oude Israël echter lag de zaak anders: 'goed leven' had te maken met de grondhouding ten opzichte van God, de medemensen en de schepping; wij zouden misschien zeggen met 'levenskunst'; in feite omvatte het 'goede leven' drie aspecten: de eredienst, de leefwijze en de dienst der barmhartigheid. 'Goed leven' was dan ook leven zoals het door God bedoeld was. Het is dan ook niet verwonderlijk dat er in de Tora ook heel wat 'wijsheidsliteratuur' te vinden is. In talloze psalmen wordt de wijsheid van de Tora bezongen: wie volgens de aanwijzingen van de Tora leefde zou kunnen rekenen op een gezegend leven.

Als Jezus dan ook met zijn leerlingen spreekt over de vraag hoe een mens deel kan krijgen aan het Koninkrijk van God, ligt daar de gedachte achter dat hij een tweede Mozes is, maar met één groot verschil. Terwijl Mozes de tora meebracht, werd die door Jezus voorgeleefd. In de woorden "Kunnen jullie de beker drinken die ik moet drinken of de doop ondergaan die ik moet ondergaan?" kunnen we daar een toespeling op zien en er tevens een uitnodiging in beluisteren tot navolging. De weg die hij gaat is een weg van dienstbaarheid, gedachtig aan het "Hoor Israël...", de beginwoorden van de tora en van het dagelijks te verrichten ochtendgebed.

Maar: in de tekst van het reisverhaal voel je een spanning. Er is sprake van onzekerheid en angst: de spanning tussen het verlangen naar Gods Koninkrijk en de boodschap van Jezus dat hij zal worden vernederd en uitgeleverd. Zijn die twee zaken wel met elkaar te rijmen? De leerlingen hebben daar moeite mee.

Jacobus en Johannes - vertrouwelingen van Jezus - veronderstellen dat Jezus bij machte is om de ereplaatsen in het koninkrijk te verdelen. Maar dat blijkt een vergissing. De bevoegdheid om die te verdelen ligt niet bij hem. Hij is zelf niet de koning, maar - net als zij - een knecht. En hij weet wat dit van hem vraagt: vertrouwen in God. Maar dat is een waagstuk. Want dat God trouw is en niet loslaat wat zijn hand begon zal pas achteraf blijken: als aan Jezus de ereplaats toekomt in Gods koninkrijk.

Om de diepe waarheid van het reisverhaal te kunnen vatten en beamen moet een mens beschikken over de gave om in de gang van de geschiedenis Gods hand te herkennen. De gave dus ook om in je eigen leven Gods hand te herkennen. Dat is voor ons, nuchter en rationeel als we zijn, niet eenvoudig. We houden doorgaans geen rekening met machten en krachten en met onzichtbare werkelijkheden die ons leven beheersen. Wat we wel beseffen is, dat onze mogelijkheden om de loop der dingen te beïnvloeden vaak veel geringer zijn dan we zouden willen. Als dat niet zo zou zijn zou er in deze wereld al lang geen honger meer zijn; zouden we overal in vrede met elkaar leven; zou de krisis al lang zijn opgelost; en zou ook ons eigen leven er mogelijk heel anders hebben uitgezien. Maar steeds opnieuw worden we geconfronteerd met onze onmacht.

Het reisverhaal zegt feitelijk dat wie de hand van God in het gebeuren niet kan herkennen, onmogelijk vertrouwen in het leven kan hebben. In dat geval heerst de angst. Want hoe zou je vertrouwen in het leven kunnen krijgen als je niet nu en dan tot de slotsom moet komen dat het doorgaans uiteindelijk wel goed komt met mensen - ondanks alle onzekerheid, angst en uitzichtloosheid? Alleen op grond van zulke gewaarwordingen kan het vertrouwen in het leven ontstaan, waar Dietrich Bonhoeffer van getuigt, wanneer hij onder erbarmelijke omstandigheden in de gevangenis verblijft. Daar schrijft hij die beroemd geworden regels:
"Door goede machten trouw en stil omgeven
beschermd, getroost, beveiligd wonderbaar,
zo wil ik deze dagen leven...."

Ja:
onze hulp is de naam van de HEER
die hemel en aarde gemaakt heeft
die trouw houdt en niet loslaat wat zijn hand
ook aan elk van ons begon.
AMEN.

Terug naar het begin van deze pagina

Reactie? Zend een E-mail

© A.E.J. Kaal, 2012.