Koning David, ikoon (detail), © Kerkwinkel Koinonia

De lezingen waren:
Uit psalm 19:8-9
Leviticus 19:1-2.9-18
Marcus 10:28-34

Preek: Het voornaamste is: "Luister Israël!"

De openingslezing van vanochtend was uit een psalm, waarin de Thora wordt bezongen. Het woord Thora wordt dikwijls vertaald met 'wet'. Maar dat is eigenlijk een ongelukkige vertaling. Bij het woord 'wet' denken we al gauw aan de straf voor hen die de wet overtreden en aan sancties om de wet te kunnen handhaven. Maar de psalm die we lazen laat ons zien dat men in het oude Israël de Thora associeerde met levenswijsheid, richtlijnen en wijze raad.

In de Mishna - dat is de zogenoemde mondelinge Tora - wordt een zekere Simeon genoemd, Simeon de Rechtvaardige; hij zou eens gezegd hebben: "Door drie dingen wordt de wereld in stand gehouden: door de Thora, door de (tempel)dienst en door daden van liefde (chesed)". Wij zouden vandaag de dag zeggen: door levenswijsheid, door de eredienst, en door werken van barmhartigheid.

Tegen de achtergrond van deze Joodse traditie moet je wel tot de conclusie komen dat Jezus eigenlijk niets nieuws leerde. En dat zegt hij zelf ook met zoveel woorden: "Denk niet dat ik gekomen ben om de wet of de profeten af te schaffen" (Mat. 5:17). "Ik ben gekomen om die in vervulling te doen gaan". Het nieuwe is dus dat Jezus zo leeft dat met zijn komst ook het Koninkrijk van God in deze wereld zijn intrede heeft gedaan.

Maar: waarom is hij dan ooit veroordeeld en gekruisigd? De schriftgeleerde, die met Jezus in gesprek gaat over zijn leer, komt tot de conclusie dat er niets op is aan te merken. De spanning ontstaat op grond van de wijze waarop Jezus zijn leer concretiseert: het feit dat hij omgaat met mensen die onrein zijn, zieke mensen, tollenaars en hoerige vrouwen; en het feit dat hij zieken geneest op sabbat. Daarmee roept hij spanningen op. Omgekeerd laat Jezus er geen twijfel over bestaan hoe hij denkt over de farizeeërs en de schriftgeleerden. Hij bekritiseert hen omdat ze zo tevreden zijn over zichzelf, terwijl daar toch weinig reden voor is.

"Luister Israël!" Volgens Jezus is dat het voornaamste. Hoe moeten we dat begrijpen? Daar zitten twee kanten aan. Enerzijds kun je denken aan het ochtendgebed waarmee elke vrome Jood 's ochtends de dag moet beginnen. "Luister Israël: de HEER, onze God, de Heer is de enige!" Voor veel mensen is bidden zo ongeveer hetzelfde als vragen: het indienen van je verlanglijstje in de hoop dat je smeekbede wordt verhoord. Maar wat we in dit geval zien is iets heel anders. Omdat het gebed een dagelijkse plicht is kan het de mens helpen tot het besef te komen dat het passend is om God de eer te geven die hem toekomt; ook kan het gebed de biddende mens eraan herinneren dat de mens altijd op de tweede plaats komt. Dat laatste wordt benadrukt door die woorden "Luister Israël!"
Dat luisteren zou je ook kunnen begrijpen als iets wat een mens moet leren. Dat heeft dan vooral betrekking op de vaardigheid om in het gebeuren, in de geschiedenis, in je eigen leven Gods hand te zien.

Op de liturgie staat een detail van een ikoon met koning David. In zijn hand heeft hij een half uitgerolde boekrol, waarop nog juist een gedeelte van psalm 45 te zien is. De tekst luidt "Luister en zie, dochter!" Om de hand van God in het gebeuren te kunnen ontdekken is enerzijds de Thora nodig met al de aanwijzingen en levenswijsheid die daarin besloten ligt. Maar anderzijds ook de actualiteit. De krant. De dingen die gebeuren. Misschien zou je kunnen zeggen, dat wij in een tijd leven waarin het mensen heel moeilijk valt om de hand van God in het gebeuren te zien.

Onlangs heeft er in het dagblad TROUW een stuk gestaan van Eginghard Meijering, waarin hij ondermeer schrijft, dat kerken zich maar beter kunnen opheffen wanneer er het evangelie van Gods openbaring in Jezus Christus niet meer wordt verkondigd. Een verrassende uitspraak. Die roept natuurlijk onmiddellijk de vraag op waar die openbaring van God in Jezus Christus dan wel uit bestaat. Uit wat Meijering verder schrijft blijkt, dat hij daarbij denkt aan het de vraag, waar we in ons leven allemaal mee worstelen: hoe zou je moeten leven om 'goed' te leven.

Wij leven in een tijd en in een cultuur, waarin God geen vanzelfsprekendheid meer is. Het gevolg daarvan is dat - met name onder vrijzinnigen - het geloof dikwijls is gereduceerd tot ethiek. En dat Christendom geworden is tot de moraal van de bergrede. Of, zoals Boerwinkel het destijds in zijn boek over de bergrede typeerde: we moeten leren om inclusief te denken. Het 'goed leven' bestaat dan in feite uit het respecteren van de rechten van de mens. Maar de vraag is dan wel of daarmee nu alles gezegd is als het gaat om de vraag wat goed leven is; en of dan ook de kerk niet overbodig is geworden. We kunnen dan immers net zo goed lid worden van het Humanistisch Verbond?

Ik denk dat dit toch een grote vergissing zou zijn: omdat we daarmee voorbij zien aan onze beperkte mogelijkheden; aan het ervaringsgegeven dat we dikwijls - met de beste bedoelingen - plannen maken en dingen doen terwijl we dan achteraf moeten concluderen dat we klaarblijkelijk iets over het hoofd hebben gezien; of dat we zijn doorgeschoten; of dat we door anderen helemaal verkeerd zijn begrepen met alle gevolgen van dien. De tragiek van ons leven is, dat we achteraf dikwijls veel duidelijker zien wat goed of verkeerd was dan op het moment zelf. Dat kan ons bescheiden maken. En dat kan ons ook doordringen van het grote belang dat we hebben bij een stuk vertrouwen in wat ons in de schoot geworpen wordt.

In de oudheid was men zich veel meer dan wij bewust van het feit dat er tussen hemel en aarde allerhande machten en krachten werkzaam waren waar wij mensen, al zijn we nog zo geleerd of ervaren, geen greep op kunnen krijgen. Vandaar dat men ernstig rekening hield met goede en kwade machten, die dingen soms heel anders laten verlopen dan wij zouden wensen. Paulus schrijft dan ook, dat je daarop ook bedacht moet zijn; en dat je moet leren de geesten te onderscheiden. Hoe doe je dat: hij gebruikt dan het beeld van de geldwisselaar, die op een stenen tafel de munten laat vallen. Hij kan dan aan de klank horen of het echte munten zijn of dat ermee is geknoeid. Zo, zegt hij, moeten wij ook de geesten testen en er proberen achter te komen of ze dienstig zijn voor het zichtbaar worden van Gods koninkrijk of juist niet. Maar, al doen we nog zo ons best, vaak schatten we het toch allemaal verkeerd in en zien wij wat heilzaam is aan voor het omgekeerde. In het voetspoor van Paulus leert ook Luther, dat we het moeten hebben van Gods liefde voor mensen. Een ander woord voor geloof is dan ook 'vertrouwen'. Het vertrouwen waar Bonhoeffer over schrijft, wanneer hij in gevangenschap onder beroerde omstandigheden schrijft:
    "Door goede machten trouw en stil omgeven
    beschermd, getroost, beveiligd wonderbaar,
    zo wil ik deze dagen leven...."
Maar dat moet je wel "zien"! Zijn wij nog in staat om te leven in zo'n denkwereld? Alleen dan, denk ik, als we de wil hebben en vastbesloten zijn om - door met elkaar trouw en steeds opnieuw de lofzang om het leven aan te heffen, samen te bidden en elkaar te zegenen - gestalte te geven aan ons vertrouwen in de goede God.
AMEN.

Terug naar het begin van deze pagina

Reactie? Zend een E-mail

© A.E.J. Kaal, 2012.