Kaïn doodt Abel St. Lazare kathedraal Autun, XIIde eeuw.

De lezingen waren:
Jeremia 1:4:10
Lucas 4:21-30

PREEK: "Hij ging midden tussen hen door en vertrok"    (Lucas 4:30)

Misschien heeft Lucas zijn evangelie wel geschreven vanuit de vraag: waarom zou je Christen moeten worden? Waarom zou je willen horen bij die gemeenschap van Jezus, die zich de kerk noemt? Lucas begint zijn evangelie met te zeggen, dat hij alles wat er is gebeurd nog eens nauwkeurig heeft onderzocht. Wanneer iemand zoiets schrijft mag je aannemen dat hij dat doet met het oog op die mensen, die zich afvragen of alles wat er over Jezus en de geloofsgemeenschap om hem heen wordt verteld wel geloofwaardig is. Als dergelijke vragen naar de geloofwaardigheid niet zouden leven hoef je ook niet nog eens alles op een rij te zetten en nauwkeurig na te gaan. En zegt u nu zelf: er was toch ook wel enige reden voor scepsis. Jezus zou al bij zijn eerste optreden hebben gesuggereerd, dat met zijn komst alles anders zou worden. Velen geloofden daar aanvankelijk in. Maar niet veel later blijkt al dat er niets verandert. En achteraf: het leven van Jezus, dat zo indrukwekkend begon loopt uit op een gruwelijke dood. Ook daarvóór al hadden er heel wat mensen zich van Jezus afgekeerd. En sedert zijn kruisdood waren er trouwe volgelingen gedesillusioneerd. Eigenlijk mag het nog een wonder heten dat er nog anderen waren die in Jezus bleven geloven. Daarover vertelt Lucas bijvoorbeeld in het verhaal over de Emmaùsgangers. Zij kwamen uiteindelijk tot de slotsom dat de oude profetiën anders moesten worden uitgelegd; en dat in samenhang daarmee ook een ander licht viel op de betekenis van het leven en sterven van Jezus. De hele geschiedenis diende opnieuw te worden geïnterpreteerd.

Dat gebeurde dan ook. Maar niet voor allen leidde dat tot eenzelfde inzicht. Er waren bijvoorbeeld mensen, die een spoedige wederkomst van Jezus verwachtten. Anderen meenden dat Jezus het tot voorbeeld was geweest en dat ze moesten proberen om hem na te volgen. Er waren ook mensen die nog steeds geloofden in het herstel van het oude twaalfstammenrijk: dit leidde uiteindelijk tot de Joodse opstand tegen de Romeinen. Nog weer anderen meenden dat deze ideologie had afgedaan. Vooral na de val van Jeruzalem was toch wel duidelijk geworden dat dit een illusie was.

Lucas vertelt ons dat de mensen uit Galilea aanvankelijk diep onder de indruk waren van het optreden Jezus. Maar dat duurde niet lang: ze worden woedend en drijven hem de stad uit naar de rand van de berg waarop hun stad was gebouwd; want ze willen hem in de afgrond storten. Zou dat echt zo zijn gebeurd? Of zou Lucas er iets anders mee willen zeggen? Een broer van Jezus, die na de dood van Jezus de leiding had over de gemeente in Jeruzalem, is later van de tempelberg geduwd nadat hij door een rechtbank wegens Godslastering ter dood was veroordeeld. Dat gebeurde toen Jezus al een paar decennia dood was. Zou Lucas daarop zinspelen? Je kunt proberen om je een voorstelling van te maken van een stad in Galilea op een berg met een steile rots, waar je iemand vanaf zou kunnen gooien. Maar wanneer je nooit in Palestina bent geweest weet je dat Nazareth helemaal niet op een berg ligt. Integendeel: dat dorp ligt in een liefelijke heuvelachtige omgeving. Bovendien was Nazareth destijds geen stad: het had meer weg van een plattelandsdorp. Verder is het ook nog de vraag of Nazareth eigenlijk al bestond in de tijd van Jezus. Kortom: dat wat Lucas vertelt ooit zo is gebeurd is twijfelachtig. Hij zal met zijn verhaal dus iets anders bedoelen: maar wat dan? Lucas heeft dan weliswaar alles wel zorgvuldig onderzocht; maar wat hij heeft onderzocht heeft vooral betrekking op de vraag waar dat Christendom voor staat en hoe het is ontstaan. Een uitvoerige beschrijving daarvan treffen we aan in 'De handelingen van de apostelen'. Volgens hem heeft het Christendom zich vanuit Jeruzalem via Samaria, Antiochië, Damaskus, Klein-Azië en Griekenland verbreid tot het uiteindelijk ook Rome bereikte. Wat opvalt in zijn reconstructie is: dat uitgerekend Galilea - het gebied waar Jezus vandaan komt - niet wordt genoemd. Zou het Christendom daar misschien niet zijn aangeslagen? Verwijst zijn opmerking over Jezus, die tussen hen doording en vertrok misschien daarnaar? Wie weet, maar dat blijft gissen.

Wat we hieraan wel zien is, hoe Lucas te werk gaat. Hij projecteert de wordingsgeschiedenis van de kerk terug op het leven van Jezus. De woede, waarover we vanochtend lazen, zou weleens de woede kunnen zijn van die volgelingen van Jezus, die hadden geloofd in een herstel van het twaalfstammenrijk onder leiding van iemand uit het huis van David. In de ogen van Lucas had dat natuurlijk niets van doen met het Christendom: na de opstand tegen Rome en de val van Jeruzalem moest je niet aankomen dat nationalistisme. Lucas wilde duidelijk maken dat de kern, waar het in het Christendom om draait is, dat de God van Israël er net zo goed was voor niet Joden. Deze opvatting was wellicht verbreid onder een groep Grieks sprekende volgelingen van Jezus in Jeruzalem, de zo genoemde Hellenisten. In elk geval was dit wat Paulus had verkondigd. Daarmee was hij ook in botsing gekomen met Jacobus, die broer van Jezus. Toen Lucas zijn evangelie schreef was dat allemaal alweer decennia geleden.

Van die Hellenisten weten we, dat zij niet altijd even nauw namen met de oude tradities en voorschriften. Daarvoor waren ze al te zeer beïnvloed waren door de stadse cultuur zoals die in de grote handelscentra heerste. Ze vonden het dan ook onzinnig dat je eerst Jood zou moeten worden alvorens Christen te kunnen zijn. Volgens hen had de God, die Jezus zijn Vader noemde een universele betekenis. In het boek 'De handelingen van de apostelen' beschrijft Lucas dat deze conflictstof al heel uitliep op de steniging van Stefanus. En dat die niet lang daarna leidde tot het beramen van een aanslag op het leven van Paulus. In het verhaal, dat wij vanochtend lazen, laat Lucas Jezus zeggen: Kijk eens naar Elia en Elisa: ook zij lieten Israël links liggen en gingen naar heidenen om daar heilswerk te verrichten. Zo legitimeert Lucas hoe het verder is gegaan. Zelf was hij waarschijnlijk afkomstig uit Antiochië, de grote stad waar 'de mensen van de weg' naar zijn zeggen voor het eerst Christenen werden genoemd. Misschien was dat wel onder invloed van Paulus, die was rondgetrokken met de boodschap dat Gods liefde uitgaat naar elk mens: naar zowel Joden als Christenen, slaven als vrijen, mannen als vrouwen. De oudste gemeente, die in Jeruzalem, die werd na de dood van Jezus werd geleid door Jacobus heeft uiteindelijk het loodje moeten leggen. Is dat waarom Lucas schrijft: "Jezus liep midden tussen hen door en vertrok"? Hoe dat ook zij: de kerk is gebouwd op de overtuiging van mensen, die universalistisch dachten. Misschien houdt de mededeling van Lucas ook wel een waarschuwing in die bestemd is voor elk van ons persoonlijk: Jezus kan zomaar uit je leven verdwijnen! Hij heeft weliswaar onder ons gewoond. Maar dat is nog geen garantie dat hij niet ook weer uit ons midden vertrekt! Want Jezus leeft wel voort: maar niet overal! Lucas schrijft (ook in het boek Handelingen): "De groep mensen die het geloof had aanvaard, leefde eendrachtig samen. Elke dag kwamen ze trouw en eensgezind bijeen, braken het brood bij elkaar thuis en gebruikten hun maaltijden in een geest van eenvoud en vol vreugde". Zo houdt hij de kerk een spiegel voor. Dit beeld van de ideale kerk projecteert Lucas terug op Jezus: voor Lucas is Jezus de belichaming is van de kerk zoals die in zijn ogen zou moeten zijn. Maar wie voelt zich daardoor aangesproken? Kun je dit wel serieus nemen? Ook Jeremia is bang: bang dat de mensen niet naar hem zullen luisteren; en ook bang dat hij zijn missie niet kan volbrengen. "Jezus liep midden tussen hen door en vertrok".

Tot slot: je kunt in die woorden misschien ook iets troostrijks beluisteren. Ze verwijzen immers ook naar het uittochtverhaal en vormen - zo beschouwd - een aansporing om Jezus te volgen op zijn weg naar het land van belofte. Wie zich door Jezus laten leiden mogen iets bevrijdends verwachten:

zoals klaprozen tussen stenen door breken en
water zich steeds weer een weg zoekt;
zoals regen woestijnen doet bloeien en
de zon ons gezicht verwarmt;
zo begroet het leven hen, die in het spoor van Jezus treden.

Terug naar het begin van deze pagina

Reactie? Zend een E-mail

© A.E.J. Kaal, 2013.