De evangelist Johannes, © Kerkwinkel Koinonia

De lezingen waren:
Numeri 27:12-21
Johannes 10:22-30

Voorafgaand aan het gedeelte uit het Johannesevangelie, dat we vanochtend lazen, wordt Jezus uitgetekend als de 'goede herder'. Het woord 'herder' zegt ons niet meer zoveel. We denken bij het woord 'herder' al gauw aan romantische taferelen of oudbollige ansichtkaarten met een heidelandschap en wat schapen. Maar in de Joodse traditie lag dat anders: nauwelijks is de mens uit het stof der aarde geschapen of hij wordt herder. Abel is de eerste herder. En daarmee al een voorafspiegeling van de Messias. En na hem zullen er velen volgen: alle aartsvaders komen van achter de schapen vandaan. En ook Jozef en zijn broers. En Mozes, die de schapen van zijn schoonvader hoedt wanneer hij de opdracht krijgt om zijn volk weg te voeren uit angstland Egypte. Als Israël later verlangt naar een vorst krijgt het een koning die ook van achter de schapen wordt weggehaald: Saul is op zoek naar de ezelinnen van zijn vader, en David is op het veld de schapen en de geiten aan het hoeden wanneer de profeet juist hem moet hebben om hem te zalven.

De herder is in het oude Israël het beeld bij uitstek voor het goede leiderschap: hij geeft zijn leven voor de schapen, leidt hen naar grazige weiden, en zoekt de verdwaalde exemplaren op om hen weer terug te brengen bij de kudde. Uiteindelijk verwijst de herder ook naar God zelf. Los van deze achtergrond is de betekenis van de tekst van vanochtend niet erg helder.

Johannes beschrijft hoe Jezus - op een heel subtiele manier, uitgerekend op dag waarop de inwijding van de tempel werd gevierd - de leiders van het volk bekritiseert. Het was winter - schrijft Johannes. De Joden wisten natuurlijk wel in welke periode van het jaar dit inwijdingsfeest viel. Mogelijk vermeldt Johannes het om daarmee nog eens te benadrukken hoe verkild de verhouding in Jezus' dagen was geweest tussen de leiders van het volk en Jezus. "Ik en de Vader zijn één", had Jezus gezegd. En dat was een doodzonde. Vandaar dat de leiders hem daarop willen stenigen.

Als Johannes dit allemaal opschrijft is dat lang geleden: het evangelie van Johannes zal zijn ontstaan tegen het einde van de eerste eeuw: geruime tijd na de Joodse oorlog die uitliep op de verwoesting van Jeruzalem. Van de tempel en die hele tempelcultus was toen dus al niets meer over. En het volk daar in Jeruzalem: dat was voor een belangrijk deel afgeslacht of als slaven verkocht. In de provincies drukte het juk van de Romeinen zwaar op de arme, uitgebuite bevolking. We dienen de vraag naar de betekenis en de geloofwaardigheid van de messiaanse beweging dan ook te vertaan tegen deze achtergrond. Wat staat die Jezusbeweging, de kerk, nu eigenlijk voor ogen? Is dat zogenaamde evangelie van Jezus, dat het Messiaanse rijk op handen is nog wel geloofwaardig? En daar komt nog bij dat - destijds - degenen, die in dat geloof volhardden, een gerede kans liepen om te worden van vervolgd en gemarteld.

Niet lang geleden stond er in Trouw een artikel van Gerard de Haas, een theoloog, waarin hij schrijft dat het optreden van Jezus verrassend veel overeenkomsten vertoont met dat van een nar. Het heeft er veel van weg dat Jezus de samenleving heeft willen shockeren door alles op zijn kop te zetten: armen worden de rijken, machtigen vallen van hun tronen, zieken worden genezen en wie gezond zijn zijn feitelijk doodziek; de blinden gaan weer zien, en mensen met visie zijn in werkelijkheid stekeblind. Het is de wereld op zijn kop. Als door een nar wordt zo de samenleving wakker geschud en aan het denken gezet over wat nu eigenlijk recht is en wat krom is.

Zonder narren gaat een mens zich maar al te gemakkelijk verbeelden dat, wat hij als de gewoonste zaak van de wereld gaat beschouwen ook inderdaad normaal is. Laatst hoorde ik iemand zeggen, dat eigenlijk iedereen in zijn leven een aantal narren om zich heen zou moeten hebben: omdat die ons kunnen behoeden voor onze ingeboren neigingen en aanleg. Hebben we niet allemaal de neiging om te willen overleven - ook al gaat dat ten koste van anderen? En om onszelf zekerheden op te bouwen; ook al begrijpen we heel goed dat dit gaat ten koste van de mogelijkheden van anderen om dezelfde zekerheden op te bouwen?

Het is een gedachte, die zeker het overdenken waard is. Toch gaat deze benadering in zekere zin voorbij aan een wezenlijk kenmerk van die messiaanse beweging: namelijk dat die oorspronkelijk niet in de eerste plaats gericht is op individueel, maar op collectief heil. Niet voor niets benadrukt Jezus dat de herder zijn leven geeft voor de schapen. Het gaat hem om de kudde. Het belang van de herder is daaraan ondergeschikt. Voorop staan respect voor God en zijn volk; gerechtigheid en liefde, genade en bevrijding: dat zijn de thema's waar het om draait; een samenleving dus waarbinnen plaats is voor iedereen onder menswaardige condities.

Zou je kunnen zeggen dat het Christendom onder invloed van het Hellenisme is verworden: omdat geleidelijk het belang van het individu en het persoonlijke zieleheil centraal kwamen te staan?

Hoe dat ook zij: in het Johannesevangelie lezen we dat er een verband wordt gelegd tussen 'behoren tot de kudde' en het geloof in Jezus. En Mozes had als opdracht om het nageslacht van Jacob weg te voeren uit angstland Egypte met zijn onderdrukkende en verslavende structuren; helaas lukte het hem niet om het volk zonder kleerscheuren door de woestijn te loodsen. De mens is gemakkelijk verleidbaar: schept zich afgoden en droomt van de vleespotten van Egypte. Je kunt het Mozes dan ook eigenlijk niet kwalijk nemen. Zoals je het de kerk misschien wel niet kwalijk kunt nemen nemen dat ze in veel opzichten 'wereldgelijkvormig' is geworden en uitgegroeid tot een instituut waarin pracht en praal, macht en intriges, en persoonlijke ambities het gezicht zijn gaan bepalen - met alle gevolgen van dien.

Van Jezus wordt verteld dat hij de verzoekingen in de woestijn goed doorstond. Hij liet zich niet verleiden door de schone beloften van aanzien en een onbekommerd en zorgeloos bestaan - ten koste van zijn trouw aan de God die hij zijn vader noemde. En in zijn prediking gaf hij te verstaan dat de zoon des mensen, wil hij trouw zijn aan zijn goddelijke opdracht, die trouw duur moet bekopen.

Vandaar die welhaast eeuwig terugkerende vraag: of de beweging van Jezus, de messiaanse beweging, de kerk, eigenlijk wel kan bestaan; geloofwaardig is in zijn verkondiging; zijn stem kan en durft te laten horen in een cultuur die zich wel christelijk noemt, maar die dat in vele opzichten niet is.

De evangelist Lucas beschrijft ook hoe eens de bewoners van Nazaret zo genoeg hebben van Jezus en zijn boodschap dat ze hem in een ravijn willen storten. En dan schrijft hij "Jezus liep midden tussen hen door en vertrok". (Lucas 4:30). Voor je het weet is Jezus uit ons midden vertrokken!

AMEN.

Terug naar het begin van deze pagina

Reactie? Zend een E-mail

© A.E.J. Kaal, 2013.